کتابگزاری بسیار کوتاه مانفرد مایرهُفر از کتاب کتیبه‌های فارسی باستان سکوی تخت جمشید

به نام خدا

کتابگزاری'>کتابگزاری بسیار کوتاه مانفرد مایرهُفر از کتاب کتیبه‌های فارسی باستان سکوی تخت جمشید، بخش اول از Corpus Inscriptionum Iranicarum، مجلد اول: کتیبه‌های فارسی باستان، بسته‌اسناد [Portfolio] اول: الواح 1-48، 24 ص، 47 عکس‌نگاشت؛ فراهم‌آمده به سرپرستی علیرضا شاهپور شهبازی.

منبع:

Archiv für Orientforschung, 33. Bd. (1986), pp. 84-85

Review by: Manfred Mayrhofer

معادل «کتابگزاری» برای Review را در آموزه و آیین زردشت (سه گفتار در گاهان‌پژوهی)؛ ایلیا گرشویچ؛ ترجمۀ منیژه اذکایی، جواد دانش‌آرا؛ تهران: نشر ثالث؛ 1396، ص128 (بدون تصریح) دیدم.

A. Shapur Shahbazi, Old Persian Inscriptions of the Persepolis Platform. Corpus Inscriptionum Iranicarum Part I: Inscriptions of Ancient Iran, Vol. I: The Old Persian Inscriptions, Portfolio I: Plates i-xlviii. London, Lund Humphries, 1985. 24pp., XLVIII Tafeln.

این نشریه، غافلگیری خوشایندی است. به نظر می‌رسید که باید مدت زیادی منتظر انتشار کتیبه‌هایی به زبان فارسی باستان در Corpus Inscriptionum Iranicarum باشیم که در آن تعداد زیادی اسناد [Dokumente] ایران مرکزی از انواع مختلف پردازش شده است[1] و از دورۀ هخامنشیان، نسخۀ بابلی[2] و آرامی[3] کتیبۀ بیستون را ارائه کرده است. نسخۀ مهم ایلامی این بزرگترین بنای کتیبه‌ای روی زمین هنوز عرضه نشده است؛ آنچه در اینجا عرضه نشده، متنی به قدیم‌ترین زبان کتیبه‌ای ایرانی [یعنی ایلامی] است. مشکل‌سازترین سند فارسی باستان، بیستون، آشکارا هنوز تا پردازش فاصلۀ زیادی دارد. اما قدردان این عکسهای مثال‌زدنی از کتیبه‌های فارسی باستان بر روی بناهای تخت جمشید ایم که رئیس باسابقۀ پژوهشگاه تخت جمشید در اینجا ارائه می‌دهد.

بیشتر عکس‌نگاشت‌ها [Tafeln] را می‌توان با توصیفات موجود در اثر تخت جمشید اریش فریدریش اشمیت[[4]] و با حرف‌نویسی‌ها و ترجمه‌های R. G. Kent مقایسه کرد. اما در عکس‌نگاشت‌های XI-XII، کتیبۀ سه زبانۀ کوچکی را می‌بینیم که در این آثار گنجانده نشده است. از عکس متن فارسی باستان (عکس‌نگاشت دوازدهم) موارد زیر را تشخیص می‌توان داد:

1. daryvuš: xšay

2. θiy[: v]zrk: viiš

3. ta[sp]˹h˺ya: puç

4. : hxamnišiy:

[داریوش شا

ه بزرگ، پور ویشتاسپ

هخامنشی]

این استناد به عنوان و تبار («داریوش، شاه بزرگ، پسر هیستاسپ، هخامنشی») از نظر زبانی با متن DPb (در اینجا عکس‌نگاشت VIIIc، IX) که به "Cabinet des Médailles" کتابخانۀ ملی پاریس راه یافت یکسان است اما متفاوت نوشته شده است (تک خط و با اندیشه‌نگار XŠ برای xšayθiy یعنی شاه[[5]]).

شهبازی نام DPbH (H = Hadiš) را به آن کتیبه داده است، به‌خصوص که عناوین [یا نشان‌های: Siglen] DPc-DPj قبلاً داده شده بودند[6] و اکنون کتیبه‌ای را که قبلاً DPb نامیده می‌شد DPbT (T = Tačara) می‌نامد. قبل از عکس‌های مشخص‌شده، مقدمه‌ای وجود دارد (ص9-24): دربارۀ مواد عرضه‌شده[7]، دربارۀ شماره‌گذاری و ترتیب و همچنین دربارۀ مسائل مربوط به زمان. تاریخچۀ بررسی کتیبه‌های تخت جمشید (از سال 1674) به اختصار مورد بحث قرار گرفته است (ص17). سه نقشه از محل کتیبه‌ها مقدمۀ این نسخۀ ارزشمند را به پایان می‌رساند.

وین

Manfred Mayrhofer.

[1]. ر.ک. «Plan of the Work» [«نقشۀ اثر»] که قبل از این ویراست بسته‌اسناد قرار دارد.

[2]. E. N. von Voigtlander, The Bisitun Inscription of Darius the Great: Babylonian Version (Cllr Part I, Vol. II, Texts I, 1978).

نک. کتابگزاری (Rezensions) رودیگر شمیت (R. Schmitt) در این باره در همین مجله، ش27 (1980)، ص106- 126.

[3]. J. C. Greenfield and B. Porten, The Bisitun Inscription of Darius the Great: Aramaic Version (Cllr Part I, Vol. V, Texts I, 1982).

[4]. Persepolis I: Structures, Reliefs, Inscriptions, Erich Friedrich Schmidt, Chicago: University of Chicago Press,1953.

[5]. ر.ک. فارسی باستان (کتیبه‌ها، واژه‌نامه)؛ محمد حسن‌دوست (ویراستار علمی: چنگیز پهلوان)؛ تهران فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ 1399؛ ص49 و ص123.

[6]. نک. تطابق آن در پیوستم بر Sammlung der altpersischen Inschriften [مجموعه کتیبه‌های پارسی باستان] (وین 1978)، ص38 به بعد.

[7]. با بحث در مورد نتایجی که از کتیبۀ DPbH فوق الذکر حاصل می‌شود: «... it proves that the Hadish was started when Darius was still living...» [«... ثابت می‌کند که هدیش در زمانی آغاز شده است که داریوش هنوز زنده بوده است...»]؛ «... it confirms the view that Xerxes shared the kingship with his father» [«... این دیدگاه را تثبیت می‌کند که خشایارشا در شاهی با پدرش انباز بوده است»] (ص12).