زبان زرگری کولیانی (روستای زرگر قزوین)

The Gypsy dialects in Iranian speaking areas by and large constitute a continuum from Central Asia and Afghanistan through Persia to parts of Transcaucasia, Mesopotamia, and eastern Anatolia. The exception are two: (a) Two related European Romani dialects, one spoken in two villages near Qazvin (Windfuhr, 1970), the other near Qučān in northern Khorasan (Djonedi), of which Zargari has fully retained the highly inflectional morphology of European Gypsy. Both probably originate in southern Bulgaria and were deported a century or more ago. (b) The dialect of the Seb-Seliyer, literally “tin-workers,” which is spoken in a cluster of mountain villages near Firuzkuh (Sotuda). While largely adapted to local Māzandarāni, its small but distinct core vocabulary has remained a linguistic isolate, except for a few terms such as kūr “horse.” Often, the distinction between Gypsy as a dialect and the use of Gypsy terms and features in the argot and jargon of other marginalized groups is blurred (see below).

LEXICON

Extra-Iranian Gypsy. The loan component in European Gypsy has been an important factor in the attempts to trace the course and time of migrations. While the largest loan component is Greek, the Persian component in Euro-pean Gypsy as a whole amounts to some 100 items, of which about 60 are found throughout. It clearly reflects Early New Persian, evidenced by the long mid-vowels ē and ō, e.g., Romani amrol “pear” ( amrōd), zōr “power,” zēn “saddle”; but also bi- “without” (rather than bē, cf. Indic vi-), which in Romani is a highly productive prefix. Very few loans are from other Iranian languages. The absence of any Arabic loans later adapted by (spoken) Persian, as well as the absence of Turkish loans, reflects the pre-Ottoman and pre-classical Persian date of this migration. Most Middle Eastern Gypsy dialects outside Iranian territories have rather few Persian loans, varying from sub-group to sub-group, and by distance from Iran (Hancock, 1995).

Gypsy in Iranian-speaking areas. The lexicon of all dialects has at least three basic components: Indic, Persian, and loans from various later contact sources. While there is heavy borrowing from local languages, most dialects have retained a substantial Indic core, though varying with the dialect, including everyday words such kām “work,” nāk “nose,” lō “iron,” rāt “night,” and gorā “horse,” all with local variants. The latter term, from Sk. ghōṭā-, is most widely retained and serves as a ready initial clue to identifying a dialect as Gypsy.

The Indo-Persian/Iranian core has been supplemented to various degrees by a distinct component of Arabic terms other than those found in the Persian varieties, together with a few terms of Hebrew or Syriac and of obscure origin. This has led to doublets, or the loss of the Indic term; e.g., inherited Indic jewed “woman” vs. dena/neda; Indic āg “fire” vs. nārak; Indic pānī “water” vs. miō(w); Indic āk “eye” vs. nuhur nūr “light.” Most of these terms entered Gypsy via marginal groups, such as mendicant darvishes, Sufis, qalandars, also artisans and musicians, as shown in pioneering studies of their probable origin, the social mechanisms, and their typical linguistic manipulation, not unlike anagrammatic play, taʾmīya, often with semantic shift, by Wladimir Ivanow (1922, 1927); Alexandr Romaskevich (1945); and foremost Anna L. Troitskaya (1948); and, in a larger context, Clifford E. Bosworth (1976).

In fact, in addition to vocabulary as such, a typical feature of most recorded Gypsy dialects is the distortion of words, which may also serve to distinguish related sub-groups. This aspect was systematically discussed by Moḥammad Moqaddam in the context of Fiuj-Ḡorbati, and includes metathesis, phonemic substitution, extensions (e.g., ḵāle > lāḵ “maternal aunt,δ sib > lib “apple,” amu > lāmu “paternal uncle,”), and combinations thereof and other concealing means.

DIALECTOLOGY

It has been difficult to establish the internal dialectology of Middle Eastern Gypsy. This is partially due to the inadequate data, some of which date to the early 19th century. Donald Kenrick (1976), who included a number of Iranian dialects, did the first systematic comparative study, but did not aim at a dialectology. Aparna Rao (1995) presented an overview of Gypsy in Afghanistan, with careful attention to exonymic and endonymic terminology, coupled with some linguistic samples.

The data suggest two major distinct morphological markers: (a) the suffix -ri/-ra (inherited pronominal possessive forms, probably merged with the dative-accusative function of the Persian enclitic rā); and (b) the suffix -ki (inherited pronominal dative forms). Their presence or absence define six major dialect groups (Table 2) from northwest to northeast (NOM = nominative, or direct case; POS = distinct possessive, or oblique case, which became the general pronominal form in most dialects).

[...]

In comparison, the dialects of the Ottoman areas clearly belong to the ki-groups, but also show compounding with possessive -r (Table 3).

Geographical Listing of Sources, mostly containing linguistic data:

European Romani. Zargari; endonym/language Rōmāni; two villages in Qazvin area (Windfuhr, 1970). Rōmāni, endonym/language; Qučān area (Djonedi).

زبان کولیانی ٢
نوشته گرنوت ویندفور

Gernot L. Windfuhr
https://www.iranicaonline.org/articles/gypsy-ii

گزینش و ترجمه سردستی
محمد نورالهی
گویش‌های کولی در نواحی ایرانی‌زبان به طور کلی زنجیره‌ای از آسیای مرکزی و افغانستان از طریق ایران تا بخش‌هایی از ماوراءالنهر، بین‌النهرین و شرق آناتولی را تشکیل می‌دهند. استثنا دو گویش است: (الف) دو گویش رومانیایی اروپایی مرتبط، یکی در دو روستای نزدیک قزوین (ویندفور، 1970)، دیگری در نزدیکی قوچان در شمال خراسان (جوندی) که از این دو، زرگری'>زرگری به طور کامل صورت صرفی بسیار عطفی کولیان اروپایی را حفظ کرده است. هر دو احتمالاً از جنوب بلغارستان سرچشمه می گیرند و یک قرن پیش یا بیشتر به این منطقه کوچانده شده اند. ب) گویش Seb-Seliyer که لفظاً به معنی «قلع‌کار» است و در خوشه‌ای از روستاهای کوهستانی نزدیک فیروزکوه (ستوده) گویش می‌شود که تا حد زیادی با مازندرانی محلی تطبیق داده شده است، اما واژگان کوچک اما اصلی متمایز آن گویش ازنظر زبان‌شناسی جدافتاده‌ای مانده است به جز چند اصطلاح مانند کور «اسب». اغلب، تمایز بین کولی به عنوان یک گویش و استفاده از اصطلاحات و ویژگی های کولی در زبان زرگری (argot) و زبان درون‌گروهی (jargon) دیگر گروههای حاشیه ای مبهم است (به زیر مراجعه کنید).
واژگان

کولی فراایران. مؤلفه وام در کولی اروپایی عامل مهمی در تلاش برای ردیابی مسیر و زمان مهاجرت بوده است. در حالی که بزرگترین جزء وام یونانی است، جزء فارسی در کولی اروپایی به طور کلی به حدود 100 مورد می رسد که حدود 60 مورد آن به صورت سراسری یافت می شود. این به وضوح فارسی جدید اولیه را منعکس می کند، که توسط حروف صدادار بلند میانی ē و ō، به عنوان مثال، رومانیایی amrol «گلابی» ( amrōd)، zōr «قدرت»، zēn «زین» مشهود است. اما همچنین bi- «بدون» (به جای bē، رجوع کنید به هندی vi-)، که در رومانیایی یک پیشوند بسیار مولد است. وام های بسیار کمی از سایر زبان های ایرانی گرفته است. فقدان وام‌های عربی که بعداً توسط فارسی (گفتاری) اقتباس شد، و همچنین عدم وجود وام‌های ترکی، نشان‌دهنده تاریخ فارسی پیش از عثمانی و پیش از کلاسیک این مهاجرت است. بیشتر گویش‌های کولی خاورمیانه در خارج از قلمرو ایران وام‌های فارسی نسبتاً کمی دارند که از گروهی به زیرگروه دیگر و با فاصله از ایران متفاوت است (هنکوک، 1995).
کولی در مناطق ایرانی زبان. فرهنگ لغت همه گویش ها حداقل دارای سه جزء اساسی است: هندی، فارسی، و وامهایی از منابع مختلف تماس بعدی. در حالی که از زبان‌های محلی وام‌گیری سنگینی وجود دارد، اکثر گویش‌ها هسته هندی قابل توجهی را حفظ کرده‌اند، اگرچه با گویش متفاوت است، از جمله کلمات روزمره مانند kām "کار"، nāk "بینی"، lō "آهن"، rāt "شب" و gorā. "اسب"، همه با گونه‌های محلی. اصطلاح اخیر، از واژه سنسکریت ghōṭā-، به طور گسترده حفظ شده است و به عنوان یک سرنخ اولیه آماده برای شناسایی یک گویش تحت عنوان کولی عمل می کند.
هسته هندو-فارسی/ایرانی به درجات مختلف با یک جزء متمایز از اصطلاحات عربی غیر از آنهایی که در انواع فارسی یافت می شود، همراه با چند اصطلاح عبری یا سریانی و با منشأ مبهم تکمیل شده است. این منجر به دوتایی‌شدگی یا از بین رفتن اصطلاح هندی شده است. به عنوان مثال، "زن" یهودی هندی ماثور در مقابل دنا/ندا؛ āg هندی «آتش» در مقابل nārak (نار؟) ؛ هندی پانی «آب» در مقابل miō(w) (ماء؟) ؛ āk هندی "چشم" در مقابل nuhur نور "نور." بیشتر این اصطلاحات از طریق گروه‌های حاشیه‌ای مانند دراویش، صوفیان، قلندران، همچنین صنعتگران و موسیقی‌دانان وارد کولی شدند، همانطور که در مطالعات پیشگام در مورد منشأ احتمالی، سازوکارهای اجتماعی و دستکاری زبانی معمولی آنها نشان داده شده است که بی‌شباهت به بازی با تصریف‌های مخالف واژگان (تعمیه) نیست و اغلب با تغییر معنایی همراه است. نک. :
Alexandr Romaskevich (1945);
و مهمتر از همه
Anna L. Troitskaya (1948)
و در بافتی وسیعتر
Clifford E. Bosworth (1976).
در واقع، علاوه بر واژگان به این شکل، یکی از ویژگی‌های معمول اغلب گویش‌های کولی ثبت شده، تحریف کلمات است که ممکن است برای متمایز کردن گروه‌های فرعی مرتبط نیز مفید باشد. از این جنبه به طور نظام‌مند محمد مقدم در بافتار فیوج‌غربتی بحث کرده است که شامل فرانشینی، جانشینی آوایی، الحاقات (مثلاً خاله به لاخ «خاله مادری»، سیب به لیب «سیب»، عمو به لامو «عموی پدری») و ترکیبات آنها و سایر ابزارهای پنهان‌کاری می‌شود .
گویش‌شناسی

تثییت گویش‌شناسی داخلی کولی خاورمیانه‌ای دشوار بوده است. این تا حدی به دلیل داده های ناکافی است که برخی از آنها به اوایل قرن 19 باز می گردد. دونالد کنریک (1976) که شامل تعدادی از گویش های ایرانی بود، اولین مطالعه تطبیقی ​​نظام‌مند را انجام داد، اما هدفش گویش‌شناسی نبود. آپارنا رائو (1995) مروری بر کولی در افغانستان، با توجه دقیق به اصطلاحات exonymic و endonymic، همراه با برخی از نمونه های زبانی ارائه کرد.
داده‌ها دو نشانگر صرفی اصلی متمایز را نشان می‌دهند: (الف) پسوند -ri/-ra (اشکال ملکی ضمیری به ارث رسیده، احتمالاً با کارکرد مفعولی-متممی rā ادغام شده‌اند). و (ب) پسوند -ki (اشکال مفعولی ضمیری ماثور). وجود یا عدم وجود آنها شش گروه گویش اصلی را تعریف می کند (جدول 2) از شمال غربی به شمال شرقی (NOM = فاعلی یا مصداق مستقیم؛ POS = مصداق ملکی یا مایل که در اکثر گویش ها به شکل ضمیر کلی تبدیل شد).
[...]
در مقایسه، گویش‌های نواحی عثمانی به وضوح متعلق به گروه‌های ki هستند، اما ترکیب با -r ملکی را نیز نشان می‌دهند (جدول 3).

فهرست جغرافیایی منابع، عمدتاً حاوی داده های زبانی:

رومانیایی اروپایی زرگری; نام داخلی/زبان رومانی؛ دو روستا در ناحیه قزوین (ویندفور، 1970). رومانی، نام داخلی/زبان; منطقه قوچان (جوندی).
گزیده منابع:

Clifford Edmund Bosworth, “The Jargon Element in the Qaṣīda Sasāniyyas, with Some Notes of Jargons and Secret Languages in Other Parts of the Middle Eastern and North African Cultural Region,” in idem, The Mediaeval Islamic Underworld: The Banū Sāsān in Arabic Society and Literature, Leiden, 1976, pp. 150-79.

Fereydun Djonedi (Joneydi), “Romano-Glossar: Gesammelt von Schir-Ali Tehranizade,” Grazer Linguistische Studien 46, Herbst, 1996, pp. 31-59.

Ian Hancock, “The Development of Romani Linguistics,” in Mohammed Ali Jazayery and Werner Winter, eds., Languages and Cultures: Studies in Honor of Edgar C. Polomé, Trends in Linguistics, Studies and Monographs 36, Berlin and New York, 1988, I, pp. 183-224.

Donald Kenrick, “Romanies in the Middle East,” Roma 1/4, 1976, pp. 5-8; 2/1, 1977, pp. 30-36, 2/2, pp. 23-29.

Idem, Historical Dictionary of the Gypsies (Romanies), Lanham, Md., 1998.

Moḥammad Moqaddam, Guyešhā-ye Vafs wa Āštiān wa Tafreš, Tehran, n.d. (1960).

Genot L. Windfuhr, “European Gypsy in Iran: A First Report,” Anthropological Linguistics 12/8, 1970, pp. 271-92.