چند اصل در محاسبهٔ ارث

چند اصل درمورد محاسبهٔ ارث

بحث ارث در قرآن کریم در مواضع زیر آمده است:
سورهٔ نساء آیات ۷-۱۲ (احکام کلی ارث)
سورهٔ نساء آیهٔ ۱۷۶ (حکم کلاله)
سورهٔ انفال آیهٔ ۷۵ (اولویت در رحم و پس در ارث)
سورهٔ احزاب آیهٔ ۶ (اولویت در رحم و‌ پس در ارث)
اصول:
۱) طبق «اصل اولویت»، برخی در ارث ترجیح دارند یعنی شخص دارای واسطهٔ کمتر، اولویت دارد مثلاً بین پدرومادر و شخص مرده و فرزندان و‌ شخص مرده واسطه‌ای نیست ولی بین برادروخواهر، واسطه پدرومادر است و دیگر نسبت‌ها به همین صورت.
به اینها اصطلاحاً «طبقه» می‌گویند. در صورت وجود فردی از یک طبقهٔ نزدیکتر افراد طبقات دیگر ارث نمی‌برند (یعنی اگر یکی یا برخی یا همهٔ پدر و‌ مادر و فرزندان باشند برادر و‌ خواهر ارث نمی‌برند).
۲) طبق آخر آیهٔ ۱۱ نساء محاسبهٔ ارث حالات مختلفی دارد و ‌از پیش نمی‌توان گفت ارث از پدر بیشتر است یا فرزند.
۳) در آیات قرآن گاه شرطی برای ارث بردن آورده شده و آن «نداشتن مزاحم مشخص» است مثلاً سهم شوهر ۱/۲ زن است ولی اگر زن، فرزند داشته باشد سهم شوهرش ۱/۴ می‌شود.
اما برخی دیگر هیچ شرطی برایشان گذاشته نشده (یا مزاحمشان نامشخص است) مثل دختر که گفته شده اگر تنها بود ۱/۲ سهم می‌برد و‌ اگر بیش از یکی بود ۱/۳ ارث می‌برد ولی مشخص نشده که طرف مزاحمش چه کسی است.
پس از این نتیجه می‌گیریم که در محاسبهٔ ارث، اولویت با کسانی است که سهمشان دقیق مشخص است مثل پدرومادر و همسر و بعد از آنهاست که سهم فرزندان حساب می‌شود.
بنابراین در صورت جمع میراث‌بران دارای مزاحم مشخص و ‌میراث‌بران بدون مزاحم مشخص، اول سهم اولی‌ها حساب می‌شود و بعد دومی‌ها.
مثال:
میراث‌بران یک مرده دختر و پدر اویند
دختر ۱/۲ و پدر ۱/۶ می‌برد
۱/۲(=۳/۶)+۱/۶= ۴/۶
در این حالت ۲/۶ باقی مانده به دختر داده می‌شود یعنی دختر ۵/۶ ارث می‌برد.
مثال دیگر:
مردی مرده و میراث‌بران او اینهایند: 
دختر+مادر+پدر+شوهر
۱/۲+۱/۶+۱/۶+۱/۴
۶/۱۲+۲/۱۲+۲/۱۲+۳/۱۲=۱۱/۱۲
اینجا ۱/۱۲ باقی مانده باز به دختر می‌رسد.
مثال دیگر:
۲دختر+مادر+پدر+شوهر
۲/۳+۱/۶+۱/۶+۱/۴
۸/۱۲+۲/۱۲+۲/۱۲+۳/۱۲=۱۵/۱۲
اینجا ۳/۱۲ کم آمده از حساب دختر کم می‌شود‌‌.
۴) درست است که فی‌الجمله ارث جنس زن کمتر از مرد است ولی ارث مادر بر خلاف پدر هیچگاه کم نمی‌شود بلکه اگر تنها میراث‌برانِ مرده پدر و‌ مادرش باشند مادر ۱/۳ (یعنی ۲/۶) و پدر ۱/۶ سهم می‌برد.
(منبع المیزان، گزارش از محمد نورالهی)